دایناسور زنده یا پرنده ای کمتر شناخته شده

«پرنده دایناسوری»، «آخرین باز مانده از دایناسورها» این ها شاید تیتر هایی باشد که شما را مجاب به جست و جو درباره این پرنده کرده باشد. هرچند شاید رفتارهای عجیب و غریب این پرنده این تیتر های زرد را توجیه کند.
لک لک نیل که با نام های لک لک سر نهنگی «whale-headed stork»، منقار نهنگی «whalebill» یا لک لک منقار کفشی «shoe-billed stork» هم شناخته میشود، که منقار کفشی در زبان انگلیسی رایج تر است.

لک لک نیل پرنده ای بزرگ جثه با پا هایی بلند است و منقاری بسیار بزرگ و شبیه به کفش دارد. شکل کلی آن تا حدودی شبیه به لک لک است و به همین علت در گذشته با لک لک ها در یک ردیف طبقه بندی می شدند اما شواهد ژنتیکی این شباهت را نه تنها تایید نکرد بلکه آنها را به پلیکان ها بیشتر نزدیک کرد.

هرچند تا قرن نوزدهم در رده بندی زیست شناسی حیوانات جایی نداشت اما احتمالا مصریان باستان با این حیوان آشنایی داشته اند. جان گولد (پرنده شناس انگلیسی) در سال ۱۸۵۰ با مطالعه بر روی پوست نمونه ای که توسط یک مسافر از رود نیل بدستش رسیده بود نام این پرنده را در سرده ای جدید قرار داد. نام این سرده را «Balaeniceps» گذاشت که از ترکیب دو کلمه لاتین «balaena» به معنی «نهنگ» و«caput» به معنی سر که این کلمه در کلمات مرکب به صورت «ceps-» نوشته می شود. همچنین نام این حیوان را «Balaeniceps rex» گذاشت که میتوان این حیوان را تنها نماینده از این سرده معرفی کرد.

در گذشته آنها را به لک لک ها نسبت می دادند اما آزمایشاتی که بعد ها انجام شد آن ها را به پلیکان ها و حواصیل ها بیشتر نزدیک کرد. در نهایت طی یک مطالعه DNA در سال ۲۰۰۸ عضویت آنها را در راسته پلیکان ها تقویت کرد.

قد لک لک نیل حدود ۱۴۰ سانتی متر است. طول بال ها تا دو متر و نیم و دم تا منقار ۱۰۰ تا ۱۴۰ سانتی متر است. وزن یک نر معمولا حدود پنج و نیم کیلو گرم است که از ماده ها با وزن تقریبی 5 کیلو سنگین تر هستند و همچنین منقار بزرگتری دارند. البته همه این اعداد به طور متوسط و میانگین هستند. به طور مثال نمونه هایی با قد ۱۵۲ سانتی متر یا وزن ۷ کیلوگرم گزارش شده اند. منقار بزرگ و برآمده که در نگاه اول بارزترین مشخصه آن است و بسیار جلب توجه می کند متمایل به زرد کم رنگ با علامت های خاکستری نامنظم است. منقار پایینی لبه های تیز دارد که به گرفتن طعمه و خوردن آن کمک می کند. این منقار منحصر به فرد پس از پلیکان و لک لک در رتبه سوم طولانی ترین منقارها قرار می گیرد. قسمت بالایی این منقار به شدت خمیده است و به یک ناخن تیز ختم می شود که از این نظر تشابه زیادی به منقار پلیکان دارد. پاهای نسبتا بلندشان تیره رنگ هستند و بین پرندگان پا دراز مانند حواصیل و درنا، گردن کوتاه تر و ضخیم تری دارند. منقار بزرگش باعث کمتر دیده شدن زیبایی هایی از این پرنده شود، مانند دسته پر کوچکی که در پشت سرش قرار دارد و میتواند مانند تاج بلند شود.
پرهای بالغ ها آبی مایل به خاکستری و در قسمت بال خاکستری تیره است. پرهای جوان ترها تفاوت چندانی ندارد فقط کمی تیره تر با ته رنگ قهوه ای است، و جوجه های تازه از تخم درآمده با پرز هایی به رنگ خاکستری نقره ای پوشیده شده اند. زمانی که جوجه ها به دنیا می آیند منقار نسبت به جثه سایز کوچکتری دارد.

لک لک نیل معمولا ساکت است، اما صدای حیرت آوری از این پرنده شنیده می شود که همانند صدای مسلسل است. این صدا از کوبش متعدد منقار به هم ایجاد می شود که همراه با ناله هایی شبیه به صدای گاو است. البته جوجه ها نمی توانند این صدای عجیب را تولید کنند. آن ها عادت دارند وقتی که گرسنه می شوند با صدای عجیب دیگری مانند صدای «سکسکه انسان» فریاد بزنند.

منبع اصلی غذایی لک لک نیل ماهی ها هستند، بیشترین ماهی هایی که توسط این پرنده شکار می شود: شش ماهی (ماهی شش دار)، اژدرماهی، گربه ماهی، تیلاپیلا و مارهای آبی است. دیگر طعمه هایی که در رژیم غذایی این پرنده جای می گیرند قورباغه، بزمجه نیل و بچه کروکدیل است. به ندرت دیده شده که لاک پشت های کوچک، حلزون، جوندگان، پرندگان کرانه ای کوچک و مردار توسط این پرنده خورده شده است. با توجه به منقار بزرگ و قدرتمند و همچنین لبه های تیز آن می تواند نسبت به پرندگان کرانه ای دیگر شکار های بزرگتری را انجام دهد. مدت زمان بلعیدن طعمه بعد از شکار، نسبت به اندازه طعمه متغیر است و ممکن است تا 30 دقیقه طول بکشد. طعمه های بزرگ به قطعه های کوچکتر تقسیم شده سپس بلعیده می شوند هرچند چالش مهم تر برای مدیریت طعمه های بزرگ، حفاظت از آن در برابر عقاب دریایی آفریقا است که غذای خود را از دزدیدن طعمه های بزرگ پرندگان کرانه ای تامین می کند.

منزوی بودن در تولید مثل آنها مانند سایر عاداتشان مشهود است. بر خلاف حواصیل، پلیکان و لک لک که غالبا در کلونی ها لانه سازی می کنند جفت های مولد لک لک نیل برای خود قلمرو 2 تا 4 کیلومترمربعی تایین می کنند و به شدت از آن محافظت می کنند. لانه سازی معمولا با شروع فصل خشک شروع می شود تا جوجه ها با شروع فصل مرطوب (فصل بارانی) بعدی از تخم بیرون بیایند. لک لک نیل برای لانه سازی ابتدا یک سکو جزیره مانند تقریبا به قطر سه متر درست می کند، که این سکوی بزرگ و مسطح از پوشش گیاهی تودرتو درست شده و تا حدی در آب غرق است. لانه نیز مانند سکو از گیاهان ساخته می شود و عرض آن حدود یک متر است. بین یک تا سه تخم می گذارند که رنگ آن ها سفید است. اندازه این تخم ها به ۹۰ میلی متر می رسد و وزنشان حدود ۱۶۰ گرم است. جوجه کشی تقریبا ۳۰ روز طول می کشد و هردو والدین در تمام جوانب لانه سازی، جوجه کشی، حفاظت از لانه و ... مشارکت می کنند.

وقتی دمای هوا زیاد می شود برای اینکه تخم ها را خنک کنند آب را را قورت می دهند و با استفاده از منقار خود آب را روی تخم ها می پاشند، همچنین برای خنک سازی علف های مرطوب را کنار تخم ها قرار می دهند. این رفتار ها تا زمانی که پرهای جوجه ها به طور کامل رشد کنند پس از بیرون آمدن جوجه از تخم ادامه پیدا می کند. غذا به طور مستقیم از روده به دهان جوجه ها منتقل می شود. عمده غذایی که لک لک نیل به فرزندان خود می دهد شش ماهی و گربه ماهی است.

با وجود این که ممکن است دو یا سه جوجه از تخم ها بیرون بیایند به ندرت اتفاق می افتد که بیش از یک جوجه را بزرگ کنند. جوجه های کوچکتر معمولا می میرند و فقط در صورتی شانس زنده ماندن دارند که جوجه بزرگتر بمیرد، به نوعی حکم یار ذخیره را دارند تا اگر جوجه اصلی تلف شد وارد بازی شوند. رشد جوجه ها نسبت به سایر پرندگان فرایندی کند است به طوری که تا ۶۰ روزگی پرها به طور کامل رشد نمی کنند. جوجه ها بعد از ۱۱۲ روز قادر به پرواز هستند هرچند تا یک ماه بعد از این هم پدر و مادر از آنها نگه داری می کنند تا نتیجه 6 الی 7 ماه تلاش خود (از ابتدای لانه سازی) یک پرنده نوجوان و مستقل باشد. لک لک های نیل جوان بعد از سه سالگی بالغ شده و قادر به جفت گیری می باشند.

منقار کفشی پرنده ای بسیار آرام است گاهی اوقات مانند یک مجسمه به مدت طولانی ثابت می ماند. به هنگام شکار بسیار آهسته قدم بر می دارد و  کاملا به قوه بینایی خود متکی است. وقتی که صید در صیدگاه مشاهده شد با یک حمله سریع عملیات شکار به انجام می رساند. آب و گیاهانی که همراه با شکار بلعیده شده اند از کناره های منقار به بیرون می ریزد. لک لک نیل اغلب جذب آب های کم اکسیژن مانند باتلاق ها و مرداب ها می شود. چون در این آب ها آبزیان برای جذب اکسیژن به سطح آب می آیند و کار شکار را برای لک لک نیل راحت تر می کنند. همچنین غوطه ور شدن اسب آبی در آب، ماهی ها را به سمت کناره ها فراری می دهد که این امر ناخواسته، به نفع لک لک نیل است.

لک لک نیل غیر مهاجر است با حرکات فصلی محدود. از دلایل همین حرکات محدود تغییر زیستگاه، دسترسی به غذا و مزاحمت های انسان است. در باتلاق های آب شیرین مناطق استوایی زندگی می کند، اغلب در دشت های سیلابی که پاپیروس در آن روییده است یافت می شود. اگرچه پراکندگی آنها با پراکندگی پاپیروس مطابقت دارد اما از باتلاق های پاپیروس خالص اجتناب می کنند و به مناطق با پوشش گیاهی مخلوط جذب می شوند.

لک لک نیل اشتیاقی به پرواز طولانی مدت ندارد و حداکثر مسافت پروازش به ۵۰۰ متر می رسد. زمان اوج گیری حین پرواز بال ها صاف نگه داشته می شود و مانند پلیکان و لک لک گردن خود را جمع می کند. با سرعت بال زدن حدود ۱۵۰ بار در دقیقه یک از کندترین پرندگان است.

جمعیت آنها بین پنج تا هشت هزار عدد تخمین زده شده که اکثر آنها در باتلاق های سودان جنوبی، اوگاندا، کنگو و زامبیا زندگی می کنند. در میان پرندگانی که در اسارت زندگی می کنند تولید مثل به ندرت گزارش شده. در «Pairi Diaza» بلژیک و همچنین در باغ وحش «Tampa's Lowry Park» فلوریدا تولید مثل با موفقیت انجام شده است.
لک لک نیل را در طبقه آسیب پذیر و در معرض خطر طبقه بندی می کنند. تخریب زیستگاه، شکار، مزاحمت و صید غیر قانونی از عوامل موثر در کاهش تعداد این گونه است. گسترش کشاورزی و دامداری باعث از بین رفتن زیستگاه این پرنده شده است. آتش سوزی های مکرر در سودان در نابودی زیستگاه این پرنده تاثیرات زیادی داشته است.