تنها پستاندار دریای خزر؛ فک خزری در آستانه فراموشی

در گذشته این نظریه وجود داشت که جمعیت هایی از فک های حلقه دار قطب شمال پس از عقب نشینی یخ ها در آخرین عصر یخبندان در دریای خزر مانده اند. درواقع این نظریه می تواند برای فک های لادوگا و سایما (Ladoga و Saimaa دریاچه هایی واقع در روسیه و فنلاند) می تواند درست باشد اما تحلیل DNA از فک های خزری و بایکال نشان می دهد که فک خزری می توانند حتی قدیمی تر از فک حلقه دار قطب شمال باشد و ممکن است حتی رابطه نزدیک تری با فک خاکستری داشته باشد نسبت به فک حلقه دار بایکال و قطب شمال.

دریای خزر که در واقع بزرگترین دریاچه دنیا است آب آن «لب شور» (میزان شوری آن بین آب شیرین و آب شور اقیانوس قرار دارد) و حوضچه شمالی آن که عمق کمی دارد در زمستان یخ می زند و بستری مناسب برای تولید مثل فک ها فراهم می شود. ضخامت یخ به اندازه ای نیست که فک ها بتوانند در آن حفاری کرده و توله های خود را در آن مخفی کنند بنابراین فرزندان در سطح یخ کنار مادران خود می مانند.
اکثر فک های خزری در فصل زمستان و در یخ های بخش شمالی دریای خزر متولد می شوند اما تعداد کمی از آن ها در سواحل شنی جزایر مخصوصا جزیره اغورجه ترکمنستان به دنیا می آیند. توله ها تا شش هفتگی وارد آب نمی شوند چون تحمل سرما را ندارد، بعد از سپری کردن این زمان پوشش سفید رنگی که از بدو تولد داشته اند از بین می رود و کم کم از تغذیه شیر مادر بی نیاز می شوند.

در ابتدا قرن نوزدهم حدود یک میلیون فوک خزری وجود داشت، امروزه جمعیت آن ها به حدود یک دهم آن کاهش یافته است. اتحاد جماهیر شوروی فک خزری را گونه ای قابل بهره برداری تلقی می کرد و همین امر دلیل شکار بیش از حد فوک ها در قرن بیستم بوده که منجر به کاهش چشمگیر جمعیت آن ها شده است. فک خزری به منظور استخراج چربی که به روغن تبدیل می شد مورد علاقه شکارچیان بوده و در سال های اخیر خز سفید رنگ توله فک ها دلیلی برای شکار آن ها می باشد.

• طبق گزارش ها در دهه ١٩٣٠ سالانه ٧ تا ١٢ هزار فک خزری در آذربایجان شکار می شدند.
• صید ماهی در سواحل ایران باعث کشته شدن سالانه حدود ٥٠٠ فک خزری می شود.
• در سال ٢٠٠٠ شیوع ویروسی میان سگ سانان علت مرگ هزاران فک بوده است.
• گونه ای از عروس دریایی به اسم Mnemiopsis leidyi ابتدا به دریای سیاه انتقال پیدا کرد سپس از طریق آب توازن کشتی های عبوری از کانال ولگا-دن به دریای خزر انتقال پیدا کرد. این گونه گوشت خوار است و با تغذیه از زئوپلانکتون ها زنجیره غذایی را در محیط های غیر بومی دچار چالش می کند. این اختلال در زنجیره غذایی باعث کاهش جمعیت ماهی کیلکا شده که از منابع اصلی غذایی فک خزری است.
• دلایل دیگری نیز مانند شکار بی رویه جمعیت کیلکا را بیش از ٨٠ درصد کاهش داده است.